Een nee heb je, een ja kun je krijgen', zo redeneren veel zedenplegers. Zie het als een soort 'seksueel jagerschap', omschrijven experts. Kijk je in het hoofd van daders van een verkrachting, dan stoot je niet altijd op geweld of sadisme, maar vaak ook op naïviteit en goedpraterij.
"Mannen die zich ondanks de feiten geen verkrachter voelen, schrikken soms heel hard als ze op hun daden worden aangesproken", stelt Liesbet Stevens, expert seksueel strafrecht aan de KU Leuven. "In hun hoofd hebben ze gewoon gebruikgemaakt van de gelegenheid, zonder afwijzing. In het hoofd van het slachtoffer, daarentegen, hebben ze misbruik gemaakt van de situatie, zonder instemming."
De Belgische cijfers die de Vrouwenraad onlangs bekendmaakte zijn schokkend: 43.000 verkrachtingen per jaar, ofwel minstens honderd per dag. Onthutsend: slechts één op de tien slachtoffers doet aangifte van het misdrijf.
Nochtans voelen veel daders zich pas echt dader als er een aangifte komt, bemerkt psycholoog Wim Huys, verbonden aan het Universitair Forensisch Centrum van Antwerpen. Anders gesteld: zijn er dagelijks honderd verkrachtingen, dan zul je geen honderd daders vinden die zichzelf als verkrachter zien. Huys: "Veel daders schrikken bij een aangifte. Ze vallen volledig uit de lucht, zien met de beste wil van de wereld niet in dat ze een grens hebben overschreden. Als een duivel in een wijwatervat gaan ze in het verweer, om aan te tonen dat het toch geen verkrachting was."
DSK
'Ik wist het niet', klinkt het dan soms. Een knullig excuus dat ook de omstreden IMF-topman Dominique Strauss-Kahn op zijn proces in de mond nam. Wat ook niet helpt, is het stereotiep van de verkrachter, gaat Wim Huys verder. "Een wildvreemde die een willekeurig slachtoffer van straat plukt, met zo iemand kunnen ze zich niet identificeren. Zij zijn geen Dutroux, en dus ook geen verkrachter."
Tegenover het klassieke schrikbeeld van de viezerik die schuimbekkend uit de struiken springt, staat de realiteit: dat seksueel geweld in het merendeel van de gevallen binnen een familiale of relationele context gebeurt. Komt daarbij, zo omschrijven experts, dat sommige mannen opgevoed zijn met het idee 'pakken wat te pakken valt'. Liesbet Stevens: "Dan is het niet ondenkbaar dat zij maar weinig gevoelig zijn voor subtiele signalen van verzet. Laat staan wanneer hun slachtoffer uit pure paniek helemaal versteent."
Want niet elke vrouw die ten prooi valt, heeft een fight or flight-reactie: met slaan, schoppen en schreeuwen. Er is ook zoiets als het freeze-fenomeen, signaleren psychologen en juristen. Het slachtoffer raakt volledig verstijfd van de schrik en reageert totaal niet meer, ook niet afwijzend. Stevens: "Denk aan een wild dier dat verstard in de lichten van een auto blijft kijken en denkt dat het op die manier het gevaar zal ontlopen."
Bevriezen bij een verkrachting, het is iets wat wel vaker voorkomt bij vrouwen met maar weinig seksuele ervaring. Of bij vrouwen die overvallen worden door een bekende. "Het is een misvatting dat elke vrouw zich met hand en tand zal verdedigen", beaamt advocaat Luk Delbrouck. "Sommigen klappen dicht en lijken het gewillig te ondergaan, ook al is dat helemaal niet zo." Onlangs verdedigde Delbrouck een jonge studente die na afloop van een kotfeestje werd verkracht. Dat ze helemaal versteende had zware gevolgen: de dader ging niet alleen ongestoord verder, in de rechtbank ging hij ook vrijuit.
"Dat de vrouw zich niet verweerde, zag hij als een impliciete toestemming", hekelt advocaat Delbrouck. "Een verregaand voorbeeld van een dader die niet inziet dat hij iets verkeerd heeft gedaan. Hallucinant gewoon."
Kromme redeneringen zijn verkrachters niet vreemd, weet psycholoog Wim Huys. Opmerkelijk bij hen zijn de 'cognitieve distorties'. Denkfouten, zeg maar. "Zo gaan bepaalde mannen ervan uit dat je binnen een relatie sowieso recht hebt op seks, of je partner nu zin heeft of niet. Nog zo'n voorbeeld, is het idee dat je prostituees niet kunt verkrachten. Tegen betaling of niet, bij haar mag je seks afdwingen."
Of nog, en niet minder pijnlijk: daders grijpen de lichamelijke reacties van het slachtoffer aan om zichzelf goed te praten. Je ziet het zowel bij kindermisbruik als bij verkrachting van volwassenen. Het misbruikte jongetje krijgt een erectie, of de vrouw wordt vochtig. Waarop de dader onomwonden stelt: 'Zie je wel dat hij of zij zin had.' Bij een verkrachting, waarbij geen derde partij kan getuigen, is het dan vaak woord tegen woord. Veel daders zullen dan ook staalhard ontkennen, merken experts.
Hervallen
Opmerkelijk: ook daders die nog volop ontkennen, kunnen in sommige centra al in therapie. "Dat een pleger de feiten al dan niet wegwuift, heeft volgens onderzoek geen impact op herval", vertelt Stijn De Hert, forensisch psychotherapeut bij I.T.E.R, een preventie- en behandelcentrum voor plegers. Daders gaan er drie à vijf jaar in therapie, met als hoofddoel: nieuwe slachtoffers vermijden. Ze leren er omgaan met hun veroordeling, met het contactverbod en met de wetenschap dat ze iets hebben gedaan wat niet door de beugel kan. "Sommigen kunnen pas na een lange tijd toegeven wat er precies is gebeurd", zegt De Hert.
Tot die tijd zie je hen hervallen in denkfouten en vreemde gedachtesprongen, bemerkt psycholoog Wim Huys. "Velen blijven de situatie rationaliseren, om het toch als aanvaardbaar gedrag af te doen. Vergelijk het met door het rood rijden, maar volharden dat het oranje was."
ELINE DELRUE
Copyright © 2015 De Persgroep Publishing. Alle rechten voorbehouden